Je lichaam heeft een afweersysteem dat in actie komt zodra er gevaar dreigt, zoals een virus, bacterie of verwonding. Dit leidt tot een ontstekingsreactie, die helpt om schade te herstellen en in het geval van een wond deze te helen. Maar soms blijft je immuunsysteem te lang actief, waardoor een chronische, laaggradige ontsteking ontstaat. Dit is geen acute, zichtbare ontsteking zoals bij een wond, maar een sluimerende ontsteking die ongemerkt schade kan aanrichten in je lichaam en je hormonale systeem kan verstoren.

Chronische ontstekingen kunnen zich op verschillende manieren manifesteren, vaak zonder dat je ze direct herkent. Je kunt bijvoorbeeld last krijgen van aanhoudende vermoeidheid, gewrichts- of spierpijn zonder duidelijke oorzaak, hoofdpijn, maag- en darmklachten of zelfs onverklaarbare gewichtsschommelingen. Bovendien kunnen hormonale schommelingen zoals onregelmatige menstruaties, stemmingswisselingen, of hormonale acne tekenen zijn dat ontstekingen je lichaam in een vicieuze cirkel van disbalans hebben gebracht.

Hoe ontstekingen je hormonen beïnvloeden

Eén van de eerste hormonen die geraakt wordt door een ontsteking is cortisol. Je lichaam maakt dit aan om de ontstekingsreactie onder controle te houden, maar als de ontsteking blijft bestaan, blijft ook je cortisolniveau hoog. Dit kan een sneeuwbaleffect veroorzaken: langdurig verhoogd cortisol onderdrukt de productie van andere belangrijke hormonen, zoals progesteron, wat kan leiden tot een verstoring van je menstruatiecyclus, PMS-klachten en zelfs vruchtbaarheidsproblemen.

Ontstekingen kunnen ook de werking van insuline verstoren. Insuline regelt je bloedsuikerspiegel, maar als je cellen door chronische ontstekingen minder gevoelig worden voor insuline (insulineresistentie), kan dit leiden tot schommelingen in je energie, cravings en op lange termijn zelfs tot diabetes type 2. Een schommelende bloedsuikerspiegel kan bovendien zorgen voor stemmingswisselingen en verhoogde stress, wat de hormonale disbalans nog erger maakt.

Ook je vrouwelijke hormonen kunnen flink beïnvloed worden door ontstekingen. Een hoge ontstekingsbelasting in het lichaam kan ervoor zorgen dat oestrogeen minder goed afgebroken wordt, waardoor er een overschot aan oestrogeen ontstaat (oestrogeendominantie). Dit kan klachten veroorzaken zoals pijnlijke borsten, heftige menstruaties, hormonale acne en stemmingswisselingen. Daarnaast zorgt een verstoring in progesteron ervoor dat je je rusteloos voelt, slechter slaapt en meer last hebt van stress.

Testosteron speelt een belangrijke rol in energie, spieropbouw en stemming. Chronische ontstekingen kunnen de aanmaak van testosteron verminderen, wat kan leiden tot vermoeidheid, een laag libido en minder spiermassa. Bij vrouwen met bijvoorbeeld PCOS kan insulineresistentie door ontstekingen juist zorgen voor een teveel aan testosteron, wat weer leidt tot klachten zoals acne en onregelmatige menstruaties.

De triggers van chronische ontstekingen

Voeding
Er zijn verschillende oorzaken die ervoor zorgen dat je lichaam in deze ontstekingsmodus blijft hangen. Voeding speelt hierbij een grote rol want voeding heeft óf een ontstekingsbevorderende functie, óf een ontstekingsremmende functie. Wat je eet heeft dus een direct effect op de hoeveelheid ontstekingsbevorderende stoffen in je systeem. Wanneer je voedingsmiddelen eet die ontstekingen bevorderen, zoals suiker, transvetten en andere (zwaar) bewerkte voedingsmiddelen, reageert je lichaam door de aanmaak van pro-inflammatoire stoffen zoals cytokines en prostaglandines te verhogen. Deze stoffen zetten ontstekingsreacties in gang, wat leidt tot de bekende symptomen zoals pijn, zwelling en soms zelfs chronische ziekten zoals hart- en vaatziekten, diabetes en zelfs kanker.

Wanneer je daarentegen ontstekingsremmende voedingsmiddelen eet, zoals omega-3 vetzuren en groenten, stimuleren deze anti-inflammatoire processen in je lichaam. Ze kunnen helpen bij het onderdrukken van cytokines en prostaglandines, waardoor ontstekingen afnemen. Dit helpt niet alleen je immuunsysteem om effectiever te functioneren, maar het houdt ook je hormonen in balans, omdat je immuunsysteem en hormonen zo nauw met elkaar verbonden zijn.

Ontstekingsremmende voeding
– Omega-3 vetzuren (te vinden in vette vis zoals zalm en makreel, lijnzaad, walnoten) helpen ontstekingen te verminderen door de productie van ontstekingsbevorderende stoffen te remmen.
– Groene groenten (zoals spinazie, boerenkool en broccoli) bevatten antioxidanten die helpen vrije radicalen te neutraliseren en ontstekingen te verminderen.
– Bessen (zoals biologische blauwe bessen en frambozen) bevatten anthocyanen, antioxidanten die ontstekingen remmen.
– Kurkuma en gember bevatten actieve stoffen die ontstekingsremmend werken, zoals curcumine in kurkuma, die de activiteit van ontstekingsbevorderende cytokines vermindert.

Bij sommige voedingsmiddelen is het zo dat wat voor de ene persoon ontstekingsremmend werkt, voor de ander juist de ontstekingen kan verergeren. Dit komt door de bio-individualiteit van ons lichaam. Als je bijvoorbeeld een gevoelig spijsverteringsstelsel hebt of een auto-immuunziekte, kunnen sommige voedingsmiddelen die voor anderen ontstekingsremmend zijn, voor jou juist ontstekingen bevorderen. Er is dan sprake van een voedselintolerantie, waarbij je lichaam een bepaald voedingsmiddel niet goed kan verteren of verwerken, wat leidt tot een ontstekingsreactie. Dit is niet hetzelfde als een allergie, waarbij je immuunsysteem heftig reageert op een bepaald voedsel. Bij een intolerantie kan je lichaam bijvoorbeeld moeite hebben met het afbreken van bepaalde stoffen in voedsel, wat resulteert in ontstekingen in de darmen en soms ook op andere plekken in je lichaam. De meest voorkomende intoleranties komen door lactose en gluten. Als je vermoedt dat je last hebt van een intolerantie, kan het handig zijn om een eetdagboek bij te houden en eliminatiedieet te volgen (waarbij je verdachte voedingsmiddelen tijdelijk uit je voedingspatroon haalt) om te zien of je verbetering merkt.

Chronische stress
Stress is een van de grootste veroorzakers van chronische ontstekingen. Wanneer je stress ervaart, reageert je lichaam door het stresshormoon cortisol aan te maken. Cortisol is een natuurlijke ontstekingsremmer en zou je lichaam moeten helpen om zich te herstellen van acute stressmomenten.

Als je stress echter chronisch wordt (bijvoorbeeld door werkdruk of slechte slaap), blijft je lichaam in een constante “vecht-of-vlucht”-modus zitten. Dit betekent dat je cortisolniveau langdurig hoog blijft. Het probleem is dat wanneer cortisol te lang verhoogd blijft, het zijn positieve effect van ontstekingsremming verliest. In plaats daarvan gaat cortisol de werking van andere belangrijke hormonen verstoren, zoals insuline (die bloedsuiker regelt) en oestrogeen en progesteron (die belangrijk zijn voor de menstruatiecyclus).

Daarnaast zorgt chronische stress ervoor dat je immuunsysteem overactief blijft, en dit leidt tot de productie van ontstekingsbevorderende stoffen zoals cytokines. Cytokines zijn moleculen die ontstekingen in je lichaam veroorzaken en in stand houden. Wanneer ze in overmaat aanwezig zijn, kunnen ze je lichaam in een continue ontstekingsreactie houden, wat schade veroorzaakt aan weefsels en cellen. Dit verhoogt het risico op auto-immuunziekten en hormonale disbalans.

Slaapgebrek
Een andere belangrijke factor is slaapgebrek. Tijdens je slaap herstelt je lichaam zich en ruimt het beschadigde cellen en afvalstoffen op. Te weinig slaap zorgt ervoor dat ontstekingsbevorderende stoffen zich ophopen, wat je risico op chronische ontstekingen verhoogt. Je lichaam produceert juist meer ontstekingsbevorderende stoffen, zoals cytokines, die de ontstekingsniveaus verhogen. Je immuunsysteem kan bij slaapgebrek minder effectief reageren op indringers en ontstekingen. Je raakt dus sneller vatbaar voor ziekten, en ontstekingen kunnen zich gemakkelijker verspreiden door je lichaam.

Als je niet genoeg slaapt, stijgt het cortisolniveau in je bloed, wat ontstekingen alleen maar verder aanwakkert zoals je bovenstaand hebt kunnen lezen. Stress veroorzaakt slaapgebrek, en slaapgebrek verhoogt de hoeveelheid cortisol die je lichaam produceert, waardoor de ontstekingen in je lichaam alleen maar erger worden. Het is een vicieuze cirkel die moeilijk te doorbreken is.

Verder speelt melatonine ook nog een rol. Melatonine is een hormoon dat helpt met ontspannen en in slaap vallen. Daarnaast is het ook een sterke antioxidant met ontstekingsremmende eigenschappen. Wanneer je last hebt van slaaptekort, wordt de productie van melatonine verstoord, waardoor je de ontstekingsremmende voordelen misloopt. Je slaapt niet goed, je lichaam maakt onvoldoende melatonine aan, en daardoor krijg je te maken met verhoogde ontstekingen.

Toxines
Deze toxines komen vaak uit de lucht die we inademen, de voeding die we consumeren, en de producten die we dagelijks gebruiken. Luchtvervuiling, bijvoorbeeld, belast je longen en ademhalingssysteem, wat kan leiden tot verhoogde ontstekingen in het lichaam. Pesticiden in groenten en fruit, kunnen zich ophopen in je lichaam, wat ervoor zorgt dat je immuunsysteem harder moet werken om ze te verwerken.

Daarnaast bevatten veel cosmetica en schoonmaakmiddelen schadelijke chemicaliën die we vaak niet zien, maar die wel degelijk invloed hebben op onze gezondheid. Deze stoffen kunnen via je huid of ademhaling in je lichaam terechtkomen, waar ze ontstekingsreacties kunnen veroorzaken.

Wanneer je regelmatig in contact komt met deze toxines, komt je immuunsysteem onder druk te staan. Het moet harder werken om al deze stoffen te neutraliseren en af te voeren, en dit kan leiden tot een aanhoudende ontstekingsreactie. Dit proces verhoogt de belasting op je lichaam, wat niet alleen je immuunsysteem verzwakt, maar ook bijdraagt aan hormonale verstoringen en chronische ziekten. Toxines beïnvloeden niet alleen je immuunsysteem, maar kunnen ook de hormoonhuishouding verstoren. Sommige toxines werken ook nog als hormoonverstoorders, wat kan leiden tot verhoogde oestrogeenniveaus of verminderde testosteronproductie, wat je hormonale balans nog meer verstoord.

Het goede nieuws is dat je niet machteloos bent en heel veel zelf kunt doen om ontstekingen te verminderen en je hormonale balans te herstellen. Dit begint met bewuste keuzes in voeding, beweging en stressmanagement. Door ontstekingsremmende voeding toe te voegen, voldoende te slapen, stress te verlagen en toxines te vermijden, geef je je lichaam de kans om te herstellen en te floreren. Begin vandaag nog met kleine veranderingen, en voel het verschil!